تبیین ریشه‌های اجتماعی اقتصادی انقلاب مشروطه

اگرچه بررسی ریشه‌های پیدایش انقلاب مشروطه همواره ایده‌ای جذاب و قابل‌ تأمل بوده، اما تاکنون تلاشی جدی برای تبیین نظری انقلاب، دست کم در زبان فارسی، صورت نگرفته است. به همین سبب این مقاله می‌کوشد علل اجتماعی ـ اقتصادی وقوع انقلاب مشروطه را در چهارچوب نظریۀ کارکردگرایی چالمرز جانسون تبیین کند. این نظریه مبتنی ‌بر تعادل و هم‌بستگی اجتماعی است و اعتقاد دارد اگر نظام اجتماعی از حفظ تعادل خود در برابر پدیده‌ها‌‌ی نوین و شرایط محیطی، که از درون و بیرون آن ‌را تحت ‌تأثیر قرار می‌دهند، ناتوان باشد؛ دست‌خوش تزلزل و بحران می‌شود و راه برای انقلاب و تحول هموار می‌شود. این عدم تعادل در عهد قاجار، از یک سو در پی مواجهة جامعه و حکومت ایران با غرب و از سوی دیگر، با انجام اصلاحاتی که به تقابل سنت‌های بومی با ارزش‌های مدرن ‌انجامید، فراهم آمد و پیرو آن نظم کهن از هم گسیخت و انقلاب مشروطه شکل گرفت.